Corona: verschillende gevolgen voor mannen en vrouwen?
Het zijn rare tijden. Drie maanden geleden was het nieuws over de Covid-19 epidemie in China nog geen hoofdzaak en werd er tussen neus en lippen door over gesproken tijdens het achtuurjournaal. Het was aanvankelijk misschien een ‘ver-van-ons-bed-show’, maar sinds het virus Europa heeft bereikt, is het nieuws over nieuwe maatregelen en ziekte-aantallen niet meer weg te denken. En nu? Nu blijven de pushmeldingen binnenstromen en zitten we inmiddels met z’n allen alweer ruim drie weken binnen (op de mensen in de vitale beroepen na: shout out!).
Inmiddels zijn we dus zover gekomen dat Nederland grotendeels op slot zit, en vroeg ik me af of er voor mannen en vrouwen verschillende gevolgen kleven aan zo’n pandemie. Uiteraard zijn er biologische verschillen die van belang zijn. Met de schaarse data die nu bekend zijn lijkt het dat, hoewel mannen en vrouwen in gelijke mate besmet raken met het virus, de gevolgen van een besmetting ernstiger zijn voor mannen dan voor vrouwen [1]. Dit kan eventueel te maken hebben met subtiele verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke immuunsystemen. Maar dit kan, zodra er meer data verzameld is, uiteraard weer veranderen.
Genderverschillen: Ebola 2014
Naast sekseverschillen, zijn ook genderverschillen belangrijk tijdens een epidemie of pandemie. Onderzoek hiernaar heeft vooral plaatsgevonden in West-Afrika, tijdens en na de Ebola-uitbraak van 2014. Desondanks heeft dit onderzoek wel wat inzichten te bieden die op de huidige uitbraak in Nederland van toepassing kunnen zijn. Een eerste voorbeeld is dat tijdens de Ebola-uitbraak in de DR Congo twee-derde van de besmette personen vrouw was. Dit, terwijl het virus mannen en vrouwen in dezelfde mate kon besmetten. Het bleek dat gender hier een belangrijke rol speelde: de sociale norm dat vrouwen zorgden voor hun zieke naasten, en een daaropvolgend gebrek aan vertrouwen in mannelijke zorgverleners, leidden ertoe dat vrouwen meer in contact kwamen met besmette personen en zelf ook vaker dan mannen besmet raakten. Deze zorgende rol tijdens een uitbraak limiteert vrouwen ook in economische mogelijkheden, wat tot een inkomensongelijkheid tussen mannen en vrouwen leidt [2]. De inkomens van zowel mannen als vrouwen daalden drastisch gedurende de Ebola-uitbraak, maar de inkomens van de mannen waren sneller terug op het niveau van voor de epidemie dan die van vrouwen [3].
Ook worden tijdens een epidemie de relatief schaarse gezondheidsmiddelen die een land tot haar beschikking heeft ingezet om noodhulp te kunnen bieden. Middelen die tot dan toe ingezet konden worden voor gynaecologische hulp zijn dan niet meer beschikbaar. Een schrijnend voorbeeld hiervan, is dat tijdens de Ebola-uitbraak in Sierra Leone 30% minder vrouwen in een ziekenhuis beviel en de maternale- en kindersterfte steeg met meer dan 70% [4].
Niet alleen het virus zelf, maar ook de preventieve thuisisolatie of quarantaine kan reeds bestaande ongelijkheden tussen mannen en vrouwen versterken. Zoals Wenham en collega’s het kort en bondig beschrijven: “Consideration is further needed of the gendered implications of quarantine, such as whether women and men’s different physical, cultural, security, and sanitary needs are recognisedii.” Ook wat betreft thuisisolatie tijdens de Ebola-uitbraak was het niet vanzelfsprekend dat de primaire behoefte van veiligheid voor vrouwen gewaarborgd kon worden. Sociale normen dicteerden dat meisjes en vrouwen water haalden, naar de markt gingen voor voedsel en op het land werkten. Hierdoor kwamen zij, ondanks de ogenschijnlijke thuisisolatie, met nog veel mensen in aanraking [5].
Genderverschillen: Covid-19 2020
Inmiddels zijn genderverschillen zijn ook zichtbaar in de huidige Covid-19 pandemie. In de kinderopvang en in het onderwijs werken veelal vrouwen. Echter, door het sluiten van de scholen wordt het zorgen voor en onderwijzen van kinderen door vrouwen die ervoor betaald werden (denk aan de voor- en naschoolse opvang, basisscholen, oppasstudenten) verschoven naar mensen die er niet voor betaald worden. Dit onbetaalde werk zal wederom veelal door vrouwen opgevangen worden, doordat de reeds bestaande werkstructuur dit het gemakkelijkst toelaat: vrouwen werken immers al vaker parttime dan mannen en verdienen relatief minder. Dit is dus een dubbel nadeel voor de vrouwen: vrouwen in een pedagogisch beroep kunnen dit niet meer uitoefenen, maar ook vrouwen die niet in de pedagogiek werken worden gelimiteerd in hun werk. Als men hierbij optelt dat, zoals hierboven beschreven in de context van Ebola, de inkomens van mannen sneller terug op niveau komen na een pandemie dan die van vrouwen [3], zijn de negatieve gevolgen voor vrouwen duidelijk.
Bron: Martin Nuver (16 maart 2020)
Daarnaast is het hamsteren van levensmiddelen van de laatste tijd kostbaar. Meer vrouwen dan mannen leven op bijstandsniveau in Nederland [6]. Voor deze groep vrouwen is hamsteren onmogelijk. Het uitverkocht raken van betaalbare goederen kan ertoe leiden dat degenen op bijstandsniveau niet meer hun normale levensstijl kunnen handhaven. Deze voorbeelden geven aan hoe een pandemie ongelijkheden tussen mannen en vrouwen, maar ook tussen andere groepen (denk aan verschillen in leeftijd, etniciteit, sociaaleconomische status), kan versterken. Op dit moment is het nog lastig in te schatten wat deze pandemie betekent voor genderongelijkheid. Veel van de hierboven beschreven voorbeelden van de Ebola-uitbraak zijn gebaseerd op onderzoek in andere culturen en andere tijden. Dit is niet één op één toepasbaar op de Nederlandse context. Daarom is het, denk ik, des te belangrijker dat er tijdens en na deze pandemie antropologisch, sociologisch en epidemiologisch onderzoek wordt gedaan naar de verschillende gevolgen van de pandemie voor mannen en vrouwen in Nederland. Deze interdisciplinariteit is nodig, om een zo volledig mogelijk en gedetailleerd beeld hiervan te krijgen. Het herkennen en erkennen van hoe een ziekte-uitbraak mannen en vrouwen verschillend beïnvloedt is noodzakelijk om adequate zorg en goede detectie-, diagnose- en behandelingsmogelijkheden te bieden. Maar ook om een zo veerkrachtig mogelijke samenleving te behouden nadat de ergste besmettingspiek is geweest – ik denk dat we allemaal wel wat veerkracht kunnen gebruiken de komende tijd.
Aranka
Bronnen
[1] Li et al. (2020). Sex differences in clinical findings among patients with coronavirus disease 2019 [not yet peer reviewed]. Available from: https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2020.02.27.20027524v1.full.pdf
[2] Wenham et al. (2020). Covid-19: the gendered impacts of the outbreak. The Lancet. Available from: https://www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736%2820%2930526-2
[3] Lewis. (2020) The Coronavirus is a disaster for feminism. The Atlantic. Available from: https://www.theatlantic.com/international/archive/2020/03/feminism-womens-rights-coronavirus-covid19/608302/
[4] Smith (2019). Overcoming the tyranny of the urgent: integrating gender in disease outbreak preparedness and response. Gender and development. Available from: https://doi.org/10.1080/13552074.2019.1615288
[5] Kapur, N. (2020) Gender Analysis: Prevention and Response to Ebola Virus Disease in the Democratic Republic of Congo. Available from: https://www.care-international.org/files/files/Ebola_Gender_Analysis_English_v2.pdf
[6] Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegendheid (2016). Mannen en vrouwen in de sociale zekerheid